W ramach projektu zatytułowanego „Cyfrowe Indywidualne Rachunki Szkoleniowe w Krajach Wyszehradzkich” (Digital Individual Learning Accounts in the Visegrad Countries D-ILA), zespół badawczy z Czech, Węgier, Polski i Słowacji przeprowadził badanie mające na celu uchwycenie perspektywy interesariuszy na temat obecnego stanu systemów edukacji dorosłych w krajach Wyszehradzkich. Głównym celem projektu D-ILA jest zbadanie i zaproponowanie innowacyjnych sposobów wykorzystania danych i sztucznej inteligencji (AI) w celu wspierania rozwoju umiejętności miękkich poprzez indywidualne konta edukacyjne.
Choć przeprowadzone analizy służyły przede wszystkim potrzebom operacyjnym projektu, okazały się owocne, wnosząc istotną wartość poznawczą. Biorąc pod uwagę względny niedobór literatury na temat regionu, badanie to wzbogaca wiedzę w obszarze polityki edukacji dorosłych i kształtowania umiejętności z perspektywy porównań międzynarodowych. Poprzez analizę tematyczną 43 wywiadów przeprowadzonych w 2023 r., badanie identyfikuje zarówno zbieżności, jak i rozbieżności w opiniach interesariuszy w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Uczestnicy wywiadów zostali wybrani na podstawie ich doświadczenia i wiedzy w dziedzinie uczenia się dorosłych i zostali podzieleni na cztery główne kategorie: (i) decydenci polityczni i eksperci; (ii) dostawcy usług edukacji dorosłych; (iii) pracodawcy; oraz (iv) publiczne urzędy pracy i agencje HR.
W ostatnich latach kraje Grupy Wyszehradzkiej podjęły znaczące wysiłki w celu wdrożenia polityki uczenia się przez całe życie, wspieranej w dużej mierze przez fundusze Unii Europejskiej. Obejmują one nowe inicjatywy szkoleniowe dla bezrobotnych i osób pragnących przekwalifikować się, sektorowe rady ds. umiejętności, ramy kwalifikacji oraz systemy walidacji uczenia się nieformalnego i pozaformalnego, z których wszystkie zostały przedstawione w krajowych dokumentach strategicznych. Chociaż uczestnictwo dorosłych w edukacji i szkoleniach poprawiło się, nadal istnieją znaczne dysproporcje. Według danych Eurostat (Adult Education Survey 2023), Słowacja i Węgry odnotowują wysokie wskaźniki uczestnictwa na poziomie odpowiednio 62,4% i 54,8%, a Czechy nieco powyżej średniej UE na poziomie 45,7%. Polska pozostaje jednak w tyle z wynikiem 24,3%. Niemniej, badanie aktywności ekonomicznej ludności Eurostatu (LFS 2023) wskazuje na znaczny wzrost uczestnictwa w ciągu ostatnich dwóch lat we wszystkich czterech krajach.
Siła badań jakościowych, takich jak niniejsze badanie zakresowe (scoping study), polega na ich zdolności do ujawnienia podstawowej dynamiki edukacji dorosłych poza miarami statystycznymi. Angażując się w opinie i narracje kluczowych interesariuszy, badanie oferuje cenne spostrzeżenia, które mogą stanowić podstawę zarówno dyskursu teoretycznego, jak i praktycznego kształtowania polityki. Analiza wywiadów zapewnia bogaty jakościowy opis postrzegania przez interesariuszy systemów edukacji dorosłych i rozwoju umiejętności miękkich.
Kluczowe wnioski:
1. Przeważnie negatywne postrzeganie: Interesariusze we wszystkich czterech krajach Grupy Wyszehradzkiej wyrazili w dużej mierze negatywne opinie na temat swoich systemów kształcenia dorosłych, opisując je m.in. jako oferujące „niewiele jasnych punktów”. Spośród 129 zebranych opinii, 95 zostało sklasyfikowanych jako negatywne, a tylko 33 jako pozytywne.
2. Brak systemowego podejścia i zarządzania: Interesariusze we wszystkich czterech krajach Grupy Wyszehradzkiej konsekwentnie zgłaszali brak spójnego, systemowego podejścia do edukacji dorosłych, zarówno w polityce publicznej, jak i w firmach prywatnych lub partnerstwach społecznych. Trudności finansowe, zakłócenia rynkowe i procesy przetargowe, które koncentrują się na cenie, a nie na jakości, dodatkowo osłabiają system. Pomimo wysiłków podejmowanych przez decydentów politycznych, zwłaszcza poprzez wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej, obszar edukacji dorosłych pozostaje, ich zdaniem, słabo rozwinięty i źle zarządzany. Interesariusze sugerują, że chociaż finansowanie i narzędzia polityczne są niezbędne, nie są one wystarczające do zapewnienia rozwoju wysokiej jakości umiejętności lub ich dostosowania do potrzeb rynku pracy.
3. Niedopasowanie podaży do popytu: Sektor edukacji dorosłych jest krytykowany za to, że nie jest w stanie zaspokoić potrzeb uczących się, często z powodu nieodpowiednio zaprojektowanych programów szkoleniowych, które nie odpowiadają popytowi. Podażowy charakter tych programów, w połączeniu z niską jakością i przejrzystością, sprawia, że słuchacze borykają się z trudnościami. Respondenci zauważyli, że wielu dorosłych słuchaczy ma trudności z określeniem własnych potrzeb edukacyjnych i często przeszkadza im brak motywacji, czasu i środków finansowych. Pracodawcy są podzieleni, z małymi i średnimi przedsiębiorstwami (MŚP) walczącymi o zapewnienie możliwości szkoleniowych, podczas gdy duże korporacje, zwłaszcza międzynarodowe, są postrzegane jako przykłady dobrych praktyk, oferujących solidne możliwości rozwoju dla swoich pracowników.
Więcej szczegółów na temat badania można znaleźć na stronie internetowej projektu D-ILA